Hoe voorkom ik eenzaamheid op de werkvloer?
Het is een van de vele vragen die ik tegenkom als ik in het land mijn verhaal houd over eenzaamheid. Het is een vraag die een aantal jaar geleden nog niet werd gesteld, maar die de laatste tijd steeds meer gehoord wordt. Niet voor niets. Langzamerhand begint door te dringen dat eenzaamheid een probleem is voor 40% van de bevolking, dus ook voor 40% van de werkende bevolking.
Probleem van iedereen
Wie zich realiseert dat eenzaamheid niet alleen een persoonlijk probleem is, maar dat het totale functioneren, (creativiteit, samenwerken, plannen, beslissen) onder druk staat als gevolg van eenzaamheid snapt dat het zinvol is er wat aan te doen. De vraag is natuurlijk wat je zou kunnen doen. Als werkgever, als HR professional, of als collega.
Probleem van de persoon zelf
Heel vaak zie je als het gaat om eenzaamheid dat mensen het idee hebben dat buitenstaanders iets moet doen om het probleem op te lossen. Dat is natuurlijk niet mogelijk. Net zo min als je voor een ander een alcohol- of drugsprobleem kunt oplossen kun je voor een ander eenzaamheid oplossen.
Wiens belang?
Maar als werkgever heb je wel te maken met de gevolgen van eenzaamheid. Het is dus in het belang van het bedrijf om er wat aan te doen, als dat mogelijk is. Wat je in elk geval kunt doen is omstandigheden creëren waarbinnen eenzaamheid een minder grote kans maakt en omstandigheden creëren waarbinnen mensen in staat zijn gemakkelijker hulp te vragen.
Grote opgaven
Dat zijn twee taken die geen van beiden eenvoudig zijn. Voor het eerste: de omgeving zodanig inrichten dat mensen minder kans hebben zich eenzaam te voelen, is een scala aan opties te bedenken.
Enerzijds bestaat dat uit het inrichten van de fysieke ruimte. Anderzijds uit het zodanig inrichten van processen dat mensen mogelijkheden tot contact hebben. Daarbij is het van belang te bedenken dat mensen graag in gezelschap zijn van bekenden. Dat voelt veilig en vertrouwd. Het vraagt serieus tijd en aandacht om dit goed te doen.
De tweede taak is zo mogelijk nog lastiger. Want hoe creëer je een omgeving waarin mensen bereid zijn om hulp te vragen. Dat begint bij het bieden van de drie V’s: veiligheid, vertrouwdheid en voorspelbaarheid. Vaste patronen zorgen daarvoor. Patronen in werktijden, patronen in werkplekken (geen flexplekken!), patronen in vergaderschema’s, patronen in hoe je met elkaar omgaat.
Er valt heel veel meer te zeggen over wat je als werkgever kunt doen om de kans op eenzaamheid te verminderen en te zorgen dat werknemers hulp krijgen als dat nodig is. Dat vraagt wel serieuze aandacht. Vraag een speciallist eenzaamheid om advies.
Bezint…
Voordat je je gaat inspannen om iets aan eenzaamheid te doen is het handig om meer van het fenomeen te weten. Zo voorkom je dat je de verkeerde dingen gaat doen of dat je goede dingen op een verkeerde manier gaat doen. Eerst dus de vraag maar eens beantwoorden: Wat is eenzaamheid? Eenzaamheid is eigenlijk niets anders dan een signaal van het lichaam dat aangeeft dat mensen onvoldoende de juiste verbinding hebben met andere mensen. Meer is het niet. Het is dus een fysiek signaal dat ieder mens kent die wel eens te maken heeft gehad met een gebrek aan verbinding.
De meeste mensen leren eenzaamheid te ervaren als ze heel klein zijn, waarschijnlijk vanaf de eerste keer dat ze alleen in de wieg worden gelegd. Iedereen herinnert zich wel eens een keer buitengesloten te zijn of alleen gelaten te zijn. En zoals je leert met andere emoties om te gaan zou je moeten leren met eenzaamheid om te gaan. Daar gaat het helaas nog wel eens mis. Wie niet weet wat je moet doen om eenzaamheid op te lossen zal met die eenzaamheid blijven rondlopen. En dan ontstaat een levensgroot probleem.
Die eenzaamheid, dat signaal van het lichaam, blijft actief zolang die eenzaamheid niet is opgelost. Het gevolg daarvan is een voortdurende staat van stress. Inmiddels weten we goed wat de gevolgen zijn van langdurige stress: het afweersysteem wordt ondermijnd, mensen worden minder flexibel in hun denken, de kans op burnout en depressie wordt groot. Permanente stress zorgt voor ernstige gezondheidsproblemen. En niet te vergeten: permanente stress vermindert het cognitief functioneren. Simpel gezegd: van continue stress word je dom. Onderzoek wijst op een IQ verlaging van 10 à 13 punten.
Deze effecten zien we bij eenzaamheid
Eenzaamheid is een specifieke vorm van permanente stress die bovendien een aantal extra complicerende factoren met zich meebrengt. Dat komt omdat eenzaamheid effect heeft op het gedrag. Voor een deel is dat onbewust, voor een deel niet. Maar in elk geval is dit effect te zien in het functioneren van de hersenen. Het zelfs zo dat de hersenen op vrij korte termijn al van structuur veranderen door eenzaamheid.
Als mensen zich eenzaam voelen heeft dat effect op hoe zij andere mensen ervaren. Mensen die zich eenzaam voelen zien in de gezichten van andere mensen eerder een bedreiging dan mensen die zich niet eenzaam voelen. De hormoonhuishouding verandert onder invloed van eenzaamheid en daardoor verandert ook het effect van het omgaan met andere mensen. Is voor een gezond iemand het omgaan met anderen een plezierige ervaring, voor mensen die zich eenzaam voelen kan het een bedreigende en onaangename ervaring zijn.
De combinatie van permanente stress, verminderd IQ en deze specifieke gevolgen van eenzaamheid maakt dat mensen zich onzeker gaan voelen en het niet prettig meer vinden met andere mensen om te gaan. Je ziet ook dat mensen zich ongemakkelijk gaan gedragen in sociale relaties. Sociale onhandigheid wordt wel uitgelegd als een gebrek aan sociale vaardigheden. Die sociale onhandigheid is echter eerder het gevolg van zich ongemakkelijk voelen in het gezelschap van anderen omdat anderen als bedreigend worden ervaren. Mensen trekken zich meer en meer terug. Eenzaamheid is een zichzelf versterkend fenomeen.
Al met al is eenzaamheid een fenomeen dat ingrijpende gevolgen heeft voor het functioneren van mensen, zowel thuis als op hun werk. Eenzaamheid verminderen heeft dan ook enorme consequenties, niet alleen voor het levensgeluk, maar net zo goed voor het functioneren als werknemer.
Wat kun je doen?
Voor de vraag wat je aan eenzaamheid zou kunnen doen moet je natuurlijk terug naar de vraag: Hoe komt het dat mensen niet in staat zijn hun eigen leven zodanig vorm te geven dat eenzaamheid geen probleem is? Op die vraag zijn verschillende antwoorden mogelijk. Het kan zijn dat simpelweg de vaardigheden om relaties aan te gaan en te onderhouden niet goed geleerd zijn. Het kan zijn dat er ooit in het leven iets gebeurd is waardoor het omgaan met mensen een onaangename ervaring is geweest. Mensen kunnen zodanig kopschuw zijn geraakt dat ze in de omgang met anderen zich terugtrekken. Het kan ook zo zijn dat het leven prima is verlopen, totdat het moment van eenzaamheid iemand opeens overvalt. Wie niet tijdig reageer op dat gevoel van eenzaamheid en niet in staat is om weer de juiste relaties aan te gaan kan daardoor in een spiraal van eenzaamheid terechtkomen die niet eenvoudig te doorbreken is.
Persoonlijk probleem
Wat ook de oorzaak is geweest van het niet kunnen oplossen van eenzaamheid, het zal duidelijk zijn dat eenzaamheid aanpakken betekent dat iemand zelf aan de bak moet. Met behulp van een psycholoog, een coach, een psychiater of een specialist eenzaamheid. Feit is dat iemand die zich lang eenzaam voelt en dus niet in staat is geweest dat zelf op te lossen, daar niet zonder meer zelf weer uitkomt. Het is dan ook vrijwel onmogelijk om als buitenstaander dit patroon van eenzaamheid te doorbreken. Of het nu gaat om het oplossen van jeugdtrauma, of het aanleren van de juiste competenties, het is niet iets dat je voor een ander kunt oplossen.
Na dit verhaal zal het duidelijk zijn dat het voor een werkgever lastig is om een rol te spelen bij het aanpakken van eenzaamheid. Langdurige eenzaamheid is typisch een probleem waarbij bij hulp van buitenaf noodzakelijk zal blijken. Net als met alle andere individuele problemen van werknemers is het niet eenvoudig om als werkgever te bepalen welke rol je hierin te spelen hebt. Op zich zou een specifiek aanbod in de vorm van een cursus voor werknemers een buitengewoon snelle en effectieve manier kunnen zijn om in het kader van vitaliteitszorg te zorgen voor herstel.
Preventie van eenzaamheid op het werk
Tot nu heb ik het gehad over het aanpakken van langdurige eenzaamheid, omdat met name langdurige eenzaamheid effecten heeft op het functioneren van werknemers. Toch moet ook aandacht zijn voor de vraag of eenzaamheid kan ontstaan op de werkvloer. Als er omstandigheden zijn die eenzaamheid versterken, dan zijn hier uiteraard als eerste grote stappen te maken. En inderdaad zijn er zowel in de fysieke omgeving als in de sociale omgeving enorme mogelijkheden om tot verbetering te komen.
Patronen in relaties
Buitengesloten worden en pesten zijn uiteraard omstandigheden die altijd bijdragen aan een verziekt werkklimaat en zo eenzaamheid kunnen bevorderen. Maar wie zich realiseert dat eenzaamheid altijd ontstaat na een verstoring van patronen in relaties, kan simpelweg voorspellen wanneer eenzaamheid op het werk zal toeslaan. Promotie, overplaatsing, werken in een nieuw team, flexplekken, werken in steeds wisselende locaties en met wisselende mensen, het zijn allemaal omstandigheden die in grote mate kunnen bijdragen aan het ervaren van eenzaamheid. Het zijn juist deze werkomstandigheden die vrij eenvoudig aan te passen zijn, die een eerste grote slag kunnen betekenen in het aanpakken van eenzaamheid. Zijn de omstandigheden niet eenvoudig aan te passen, dan is begeleiding van de werknemer noodzakelijk.
We zullen ons allemaal, werknemers en werkgevers, meer bewust moeten zijn van wat eenzaamheid betekent in ons leven en hoe we beter vorm kunnen geven aan onze relaties. Bewustwording van wat er aan de hand is staat op nummer één. Stap twee is: werken aan verbetering. Dat wereldwijd eenzaamheid als een Wicked Problem wordt beschouwd is niet voor niets. Oplossingen zijn minder eenvoudig dan je vaak zou denken. Maar oplossingen zijn er wel degelijk. Het begint met kennis.
Meer weten over hoe eenzaamheid verminderen? Neem contact op.
