Eenzaamheid hoort bij het leven
De afgelopen jaren is een drietal Belgische psychiaters prominent in de media aanwezig. Hun boodschap is, kort door de bocht: we willen niet meer lijden, en toch moet dat. Het hoort bij het leven. En we moeten minder ons lijden van een etiket willen voorzien, maar meer met andere mensen praten en delen. Ons lijden delen met de ander zou ons meer erkenning en verbinding brengen. Deze opvatting valt te vinden in de idee dat eenzaamheid ons existentiële lot is, een conditie die zich nu eenmaal niet laat ontlopen, omdat het hoort bij het mens-zijn. Niet alleen eenzaamheid, allerlei vormen van geestelijk lijden waar we zelf mee zouden moeten dealen, daar gaan we mee naar de hulpverlening. Hoe zit dat?
Geestelijke gezondheidszorg
Het is moeilijk om een overzicht te geven van de ontwikkeling in het percentage van de Nederlandse bevolking dat een beroep doet op de GGZ over een langere periode, omdat er geen overheidsbronnen beschikbaar zijn met dergelijke gegevens over zo’n lange periode. Wat wel bekend is, is dat de vraag naar GGZ-zorg in Nederland de afgelopen jaren is toegenomen. Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) is het aantal mensen dat een beroep doet op GGZ-zorg in Nederland tussen 2013 en 2019 gestegen van 1,8 miljoen naar 2,2 miljoen. Dit is een stijging van 22% in slechts zes jaar.
De toename van het aantal mensen dat een beroep doet op GGZ-zorg kan deels worden verklaard door de toenemende bewustwording van mentale gezondheidsproblemen en de grotere acceptatie ervan in de samenleving. Dit heeft ervoor gezorgd dat steeds meer mensen hulp zoeken als ze worstelen met mentale gezondheidsproblemen.
Eerstelijnszorg
Er zijn ook aanwijzingen dat de toename van het aantal mensen dat een beroep doet op GGZ-zorg kan worden toegeschreven aan veranderingen in de manier waarop de GGZ in Nederland is georganiseerd. Zo is de afgelopen jaren de zorg voor mentale gezondheidsproblemen steeds meer gericht op eerstelijnszorg, wat betekent dat mensen die hulp zoeken vaker terechtkomen bij huisartsen en andere eerstelijnszorgverleners in plaats van bij specialisten in de GGZ. Dit kan ervoor zorgen dat het aantal mensen dat een beroep doet op GGZ-zorg lijkt toe te nemen, omdat deze mensen nu in de cijfers worden meegenomen. Als je daar eenzaamheid toe zou rekenen dan gaat het om ten minste 45 % van alle Nederlanders.
Meer dan bewustwording alleen
Niet alleen meer bewustwording is reden om aan te kloppen bij hulpverlening. Wie geen geloof beleeft, doet geen beroep op steun vanuit de kerk, en wie geen vrienden heeft, is aangewezen op professionele hulp. De druk op professionals is enorm, en door de organisatie van onze GGZ is die volstrekt overbelast en niet opgewassen tegen het geweld van wachtlijsten.
Zijn we te veeleisend?
Is dat reden om te zeggen dat we te veel een beroep doen op hulp? Is er reden om aan te nemen dat we niet meer willen lijden, en geen tolerantie meer hebben voor misère? Ik betwijfel het. Dat er een sfeer is ontstaan waarin we dachten dat alles maakbaar en haalbaar was, zou ik niet willen ontkennen. De wake-up calls van Oekraïne, de energieprijzen en de toenemende druk op de gezondheidszorg hebben die illusie nu toch wel doorgeprikt.
Zijn we te veeleisend en verwachten we ten onrechte dat er veel te doen is aan ellende, of is onze maatschappij zo ingericht dat het vinden van oplossingen voor narigheid zwaar wordt bemoeilijkt? Ik denk dat het laatste het geval is. Als we nergens terecht kunnen voor hulp en als de hulp die wordt geboden niet past, dan is het wel erg eenvoudig te beweren dat we te veeleisend zijn.
Eenzaamheid hoort bij het leven
Natuurlijk is het onzin om voor elke emotionele uitbarsting die ons niet zint op de stoep te staan van een specialist. En ja, ook ik beschouw eenzaamheid als een niet te vermijden menselijke emotie. Eenzaamheid hoort bij het leven. Niet te vermijden, omdat het onlosmakelijk is verbonden met het hebben van relaties: zodra jou iets ontbreekt in de nodige relaties, zul je je eenzaam voelen. Zo simpel is het. En net zoals je niet bij elk pijntje naar de dokter rent, hoef je niet bij de minste opwelling van eenzaamheid hulp te zoeken. Alleen, bij pijn weten we over het algemeen wel wanneer we er met een paracetamolletje weer tegen kunnen en wanneer het slim is om naar de eerste hulp te rennen.
Gebrek aan kennis van eenzaamheid
Dat het bij het leven hoort wil niet zeggen dat je het zonder meer accepteert. Dat doen we met andere dingen ook niet. De ellende begint daar waar je niet kunt beoordelen of wat je hebt echt je gezondheid ondergraaft of dat het wel vanzelf zal overgaan. Wachten tot eenzaamheid vanzelf overgaat is een heel slecht idee. We weten uit heel veel onderzoek inmiddels dat dat leidt tot grote gezondheidsproblemen. Het risico dat eenzaamheid je brein verandert in een sociaal gemankeerd instrument is erg groot. Daarom is het bij eenzaamheid zo belangrijk dat je weet wat je er aan kunt doen.
Gevolgen van langdurige eenzaamheid
Wie zich lang eenzaam voelt doet niet meer mee in de maatschappij. Is sociaal minder actief en intellectueel minder presterend dan wanneer er geen eenzaamheid in het spel zou zijn. Het is daarom van het grootste belang, niet alleen voor het individu, maar ook voor de samenleving, om eenzaamheid grondig aan te pakken. De gevolgen zijn indrukwekkend. Wie er meer over wil lezen kan hier terecht.
Eenzaamheid hoort bij het leven, dat wel, maar…
Het zal duidelijk zijn, ik ben het niet eens met de drie Belgen. Hun ideeën zorgen ervoor dat mensen geen hulp zoeken als dat wel degelijk nodig is. Dat is enorm schadelijk voor iedereen. Hun gebrek aan kennis van hoe je eenzaamheid zou kunnen bestrijden mag geen reden zijn er maar van af te zien. Het is eerder reden te concluderen dat er nog heel veel kennis rond eenzaamheid ontbreekt, ook bij mensen die kennis moeten hebben van de menselijke geest. Er valt nog veel te doen.
Jeannette Rijks, januari 2023
