Wat je wel en beter niet kunt doen aan eenzaamheid

Graag vertel ik je wat over eenzaamheid, want dat is het specialisme van Faktor5. Eenzaamheid is een onderwerp dat heel erg in de belangstelling staat. Gelukkig, want het is een erg groot probleem. We zijn bij Faktor5 ontzettend blij dat we kunnen bijdragen aan het helpen oplossen.

Ik heb mij sinds 2000 in het onderwerp gespecialiseerd en je kunt wel zeggen dat ik gepokt en gemazeld ben in wat eenzaamheid is en wat je er aan kunt doen. 

Als je deze tekst leest dan wil je iets aan eenzaamheid doen. Daarom is het van belang dat ik je vertel wat je wel maar vooral ook wat je beter niet kunt doen.

Wat is eenzaamheid?

Ik ga je vertellen over het verschil tussen wel en niet chronische eenzaamheid. Ik ga je wat vertellen over eenzaamheid bij kinderen, ouderen en alles daartussen en ik ga je wat vertellen over alleen wonen. Natuurlijk ga ik ook vertellen over de gevolgen van eenzaamheid. Maar vooral wil ik het hebben over: wat kun je aan eenzaamheid doen?

Eenzaamheid is een fysiek signaal van je lichaam, dat via je hersenen binnenkomt. Het wordt wel omschreven als een leegte, een naar gevoel. Een gevoel dat wil zeggen dat jouw verbindingen met andere mensen niet voldoende zijn, niet gezond zijn. Ik vertel je niets nieuws als ik je zeg dat mensen sociale wezens zijn. Helaas realiseren we ons vaak niet wat dat dan inhoudt. Wat betekent het nou eigenlijk als je zegt dat een mens een sociaal wezen is?

We komen er steeds meer achter dat het niet alleen leuk is om met andere mensen om te gaan,  maar dat je het heel erg nodig hebt om met anderen om te gaan. Nodig in die zin, dat het ongezond is om weinig contact te hebben met andere mensen. En met contact bedoel ik werkelijk verbinding ervaren met andere mensen. Als je af en toe eens even een praatje maakt met iemand en de duiven voert, en dan toevallig iemand tegen komt, dan is dat misschien best leuk, maar het geeft je geen enkele verbinding met de ander.

Drie soorten verbindingen met mensen

We hebben in grote lijnen behoefte aan drie soorten verbindingen met mensen:

• De eerste soort verbinding is een intieme verbinding, dat is een partner, dat is iemand met wie je je leven deelt. Maar het gaat hierbij ook om de verbinding met jezelf. 
• De tweede soort verbinding is verbinding met vrienden. Met makkers, met maatjes, met mensen waarmee je dingen onderneemt. Waar je leuke dingen mee bespreekt, waar je mee roddelt, dat hoort er allemaal bij.
• De derde soort verbinding, die wel een over het hoofd gezien wordt, is de verbinding met een groter geheel, met de maatschappij, met een god misschien, en met de wereld die we delen met anderen. 

Verschillende behoeften

Ieder mens heeft een eigen behoefte op het gebied van verbondenheid. Of je meer of minder verbondenheid wilt ervaren is al heel persoonlijk. Zo zijn er mensen aan het ene uiterste van het spectrum, die typische kluizenaars zijn. Aan de andere kant heb je mensen die een enorm grote behoefte hebben aan  verbindingen.

De meeste mensen zitten wat behoefte aan aantallen verbindingen ergens in het midden. Zo weten we dat de meeste mensen het fijn vinden zo’n drie vrienden te hebben.

Individuele behoefte aan verbondenheid

Maar de hoeveelheid zegt nog niets over de soort verbindingen die ieder individu fijn vindt om te hebben.

De een heeft een grote behoefte aan samenleven met iemand anders, een ander wil liever een sleep vrienden. En anderen gaan de politiek in en hebben geen noemenswaard seksleven. Oeps, je kunt natuurlijk ook in de politiek zitten en wel degelijk… enfin, je snapt het wel.

Individuele vormgeving aan je relaties

Ieder mens heeft bovendien een unieke manier van vormgeven aan relaties. Er zijn mensen die altijd fysiek aan iemand willen zitten, de ‘echte mensen-mensen, die graag willen omhelzen. Anderzijds zijn er mensen die volstrekt platonische bijzonder intieme relaties hebben. En alles daar tussenin.

Verstoorde verbinding

Het komt helaas vaak voor dat iemand negatieve ervaringen heeft opgedaan en daarom geen behoefte meer heeft aan andere mensen. Of zijn of haar relatie was verbroken en die persoon was daar zo ontzettend teleurgesteld over dat hij of zij helemaal geen relatie meer wil. Er zijn veel redenen waardoor het kan komen dat jouw behoefte niet wordt vervuld en dan voel jij je eenzaam.

Het kan zijn dat je geen partner hebt, terwijl je die dolgraag zou willen, dan voel je je eenzaam. Het kan zijn dat je weinig vrienden hebt of niet. Of je hebt geen vrienden waar je leuke dingen mee kan doen. Dan voel je je eenzaam. Als je geen enkele relatie hebt met de wereld, terwijl je wel die behoefte hebt, dan voel je je eenzaam.

Waarom hebben we dat ingebouwde signaal?

Omgaan met anderen is veel en veel belangrijker dan we denken. We hebben het echt nodig om die verbondenheid te hebben met anderen. Als we die verbondenheid niet hebben, dan worden we echt lichamelijk ziek.

Als het ware staat die antenne van ‘ik moet iets, ik moet een partner, …’ continu te zoeken en dat geeft continue stress in je lichaam. Dat betekent dat je steeds aan het zoeken bent naar oplossingen voor die eenzaamheid. En dat doen we omdat we mensen nodig hebben. Als je nu een voorbeeld wilt hebben van hoe dat er in de praktijk uitziet, dan wil ik je even die verschrikkelijke beelden in herinnering brengen van die Roemeense weeshuizen, het leken wel kampen, waar kinderen werden opgenomen en in bedjes gezet zonder liefde en aanraking. Wat zie je? Ze gaan eraan dood. Mensen gaan dood aan het niet-verbonden zijn met anderen.

En als je erover nadenkt weet je eigenlijk wel dat dat bij andere sociale wezens ook zo is. Er hangt niet voor niets bij de dierenarts een affiche met een eenzaam konijn in een hokje. Een konijn in een hokje is zielig, dat snapt iedereen. Maar een mens alleen in een hokje is net zo zielig. Het punt is, een konijn is afhankelijk van een mens. Maar een mens is verantwoordelijk voor het eigen leven.  Als jij je eenzaam voelt is dat geen teken voor een ander om in actie te komen, het is een teken voor jou om in actie te komen. Maar dan moet je wel weten wat je kunt doen.

Verbondenheid om goed te kunnen leven

Eenzaamheid is dus niets anders dan een fysiek signaal dat je nodig hebt om verbonden te blijven en om goed te kunnen leven. Want dat signaal zet jou in actie. Het zorgt ervoor dat je op zoek gaat naar mensen om je mee te verbinden. Het zorgt ervoor dat je op zoek gaat naar een partner, dat je inschrijft voor iets leuks om te doen, om erbij te horen. Als je dat niet doet, om wat voor reden dan ook, bijvoorbeeld omdat het de tijd nog niet is, omdat je te veel in de rouw zit, omdat je het nooit geleerd hebt, omdat je er gruwelijk tegen op ziet, Joost mag weten wat voor redenen er zijn om het niet te doen, dan loop je een enorm risico.

Wat is het risico van niet in actie komen bij eenzaamheid?

Wat gebeurt er als je je maanden lang, of zelfs jarenlang eenzaam voelt en er niet in slaagt om het op te lossen? Dan veranderden je hersenen zo dat het bijna niet meer mogelijk is om er zelf uit te komen. Het klinkt heel erg cru, en eerlijk gezegd, de eerste keer dat ik het las, is het niet tot me doorgedrongen. Want dat proces gaat sneller dan je denkt. Voel je je een jaar eenzaam, dan zijn jouw hersenen al veranderd. 

Ik zal nog een bekentenis doen. De tweede keer dat ik het las is het ook niet tot me doorgedrongen. En ik was al heel lang Specialist Eenzaamheid, dat wil zeggen, ik wist er ongelofelijk veel van, door onderzoek van over de hele wereld, toen ik pas ontdekte dat die hersenverandering zo ingrijpend is. Zo ingrijpend dat je helemaal niet van iemand mag verwachten dat die de eenzaamheid zelf oplost. Ik wil je dit vertellen want het is heel belangrijk om te weten.

Eenzaamheid is GEEN ouderen probleem

Het is ook heel belangrijk om te weten dat eenzaamheid geen ouderenprobleem is. Eenzaamheid is een probleem als je het niet kunt oplossen, en dat wil zeggen dat dat hetzelfde is of het nu gaat om kinderen, ouderen of volwassenen. Het maakt dus niet uit wat je leeftijd is. Hoe minder mogelijkheden je hebt om het op te lossen, hoe heftiger het probleem wordt. Want als jij het zelf niet kan oplossen, wie dan wel? Daar ga ik het zo nog over hebben.

Wat zijn dan die hersenveranderingen?

Dit is het aller-allerbelangrijkste en cruciaal in de aanpak van eenzaamheid.

Er is een scala aan hersenveranderingen die ontstaan na eenzaamheid, door eenzaamheid. (Let op! Het is dus niet zo dat mensen dit hebben en dat ze daardoor eenzaam worden. Nee, dit ontstaat door eenzaamheid.)

De eerste hersenverandering ontstaat doordat mensen voortdurend aan het zoeken zijn naar een oplossing voor eenzaamheid. Dat gaat meestal onbewust. Mensen lopen niet de hele dag te denken: Ik zoek een oplossing voor mijn eenzaamheid. Maar dat gebeurt wel van binnen, omdat het de natuurlijke neiging van je is om verbonden te willen zijn met anderen. En dat gevoel van eenzaamheid onderstreept dat steeds. Dat betekent dat er een situatie is van permanente stress. Dit heeft tot gevolg dat mensen minder goed kunnen denken, oftewel hun cognitief vermogen vermindert. Simpel gezegd: je wordt er dom van. Je kunt lastiger je toekomst overzien, je kunt moeilijker zien wat voor opties er zijn. Zelfs het nemen van eenvoudige beslissingen wordt een moeilijke taak. Je loopt steeds te denken doe ik het goed of niet? Overzie ik het wel…

Nou, het antwoord is nee. Je snapt het niet en je overziet het niet. En dat is ontzettend vervelend. Je zelfvertrouwen krijgt een enorme deuk. Dat is logisch, als je minder goed kan denken dan eerst, dan raakt dat niet alleen je beslissingen, het vreet aan je zelfvertrouwen. En dat is nog maar één van die gevolgen.

Het tweede is dat je, en dat is heel mooi benoemd door een van de mensen die bij mij in de opleiding is geweest, je wordt sociaal gemankeerd. Wat bedoelen we daarmee? Dat je de gezichtsuitdrukkingen van mensen minder goed kunt begrijpen. Met het gevolg dat je uit en soort overlevingsdrang, je terug trekt. Dus, als je langer last heb van eenzaamheid, kun je de gezichtsuitdrukkingen van anderen niet goed inschatten. Je denkt eerder dat mensen bedreigend zijn, of jou niet zien zitten. Het betekent dat je minder snel geneigd bent om contacten aan te gaan. Want ja, dat is griezelig. Je vindt niet alleen vreemdelingen eng, ook de mensen met wie je al een relatie hebt, die schat je fout in. Je denkt dat mensen je afkeuren, dus ook dit maakt dat je zelfvertrouwen nog verder de grond in zakt.

Het derde is dat je hele hormoonsysteem ontregeld wordt, maar een van de belangrijkste effecten is dat de oxytocineproductie is verstoord. Oxytocine, je hebt er misschien wel van gehoord, is het hormoon dat ervoor zorgt dat je je fijn voelt, met name als je gestreeld wordt, als je vrijt met iemand, als je contact hebt met andere mensen, met name fysiek contact. Dat systeem wordt verstoord als jij langer last hebt van eenzaamheid. Dat betekent dan ook dat als je die verstoring hebt, dat je niet meer kunt vertrouwen op hoe jouw lichaam reageert op andere mensen. Mensen die zich langer eenzaam voelen, die kunnen vaak vreemd reageren op een aanraking. Sommigen worden extreem knuffelig, zodat ze zelfs wildvreemde willen omhelzen, de ander heeft iets van ‘aanraken, nee, afschuwelijk’.

Ik heb wel eens iemand gezien die liep met een bord ‘free hugs’. Die wilde eenzaamheid oplossen met gratis knuffels. Er zijn zelfs mensen die Nederland aanbieden je te komen omhelzen tegen betaling.  Als je weet dat die oxytocine huishouding niet goed is, dan snap je ook, dat dat omhelzen niet altijd in de pul valt. Erger nog, het probleem hiermee is, dat als je iemand aanraakt, die ander dat lang zo fijn niet vindt als jij misschien wel denkt. Dat betekent dat als je normaal gesproken met mensen omgaat, dan hebben wij daar een systeem voor van binnen, en dat zorgt ervoor dat je het omgaan met andere mensen – feesten, vrijen, knuffelen, een goed gesprek voeren, elkaar vastpakken – dat wordt inwendig bij jou beloond door de aanmaak van oxytocine. Je voelt je goed door het omgaan met anderen. Je vindt het fijn, lekker. Door die verstoring van die hormonen, als gevolg van eenzaamheid, vinden we omgaan met anderen absoluut niet meer lekker. De beloning die je hebt doordat je met andere mensen omgaat, dat werkt niet meer goed voor mensen met chronische eenzaamheid. Nou snap je, de combinatie van die dingen is echt een handicap.

Eenzaamheid is niet op te lossen met…

Deze drie gevolgen maken dat eenzaamheid vrijwel niet op te lossen is met hele leuke dingen zoals naar iemand toegaan, een kopje koffie drinken, met iemand praten, een fijn gesprek hebben, omhelzen of weet ik veel. Langdurige eenzaamheid betekent dat iemand hersenveranderingen heeft en die zul je eerst gedeeltelijk ongedaan moeten maken, voordat je de eenzaamheid kunt aanpakken. Dat is een hele rare redenering, dat snap ik. Want je zou denken dat je eenzaamheid moet oplossen en dan worden die hersenveranderingen ongedaan gemaakt. Maar als je nu zo iemand bent met wat weinig zelfvertrouwen, die wat dommer is dan ie eigenlijk is, die sociaal gemankeerd is, die het niet leuk vindt om met andere mensen om te gaan, hoe groot acht jij dan de kans dat zo iemand leuke contacten zou aangaan? Hoe groot acht jij de kans dat iemand zo’n persoon leuk zal vinden? Nou, ik kan je verzekeren, niemand. En ik kan je uit eigen ervaring wel vertellen dat ik ooit ook zo’n persoon was. Dat durf ik nu wel toe te geven.

Waar het om gaat is dat als jij last hebt van chronische eenzaamheid, dan ben jij niet de persoon die contacten moet aangaan met anderen. Dat is weer zo’n misverstand dat ik uit de weg wil hebben. Ik hoor wel van mensen die zeggen; ja, maar dat is ook zo’n ontzettend vervelend persoon, logisch dat die eenzaam is’. Dan moet je eventjes denken aan dit verhaal. Want mensen worden raar als ze te lang eenzaam zijn. Het doet denken aan een dividivi boom, zo’n scheefgegroeide boom. Als je lang geen contact en geen feedback hebt gehad op je gedrag, dan word je een beetje vreemd, dan groei je een beetje scheef. Mensen die heel weinig contact hebben gehad met anderen zijn daardoor een beetje scheef gegroeid. Dat is niet een situatie van waaruit je weer makkelijk contacten kunt leggen.

Het goede nieuws

Nou het goede nieuws, want daar wordt het wel tijd voor. Het allerbeste nieuws is misschien wel dat die hersenveranderingen er dan wel zijn, maar dat er ook veel verandering nog mogelijk is. Hersenen zijn flexibel, er kan meer dan je denkt. Maar je snapt nu wel dat je dit niet even bij een kopje koffie voor elkaar krijgt. Hier moet even stevig aan getrokken worden. Door de persoon zelf. Het heeft geen enkele zin om iemand te proberen te helpen deze hersenverandering ongedaan te maken. Dat is hetzelfde als wanneer jij ervoor zou zorgen dat ik met roken stop. Dat kan niet, dat moet iemand zelf doen. Een ander kan dat niet. Iemand moet zelf willen, moet zelf de capaciteiten hebben om er uit te komen. En dan moet ie ook nog weten wat ie moet doen.

Ik zei: het goed nieuws.. het goede nieuws is dat ook aan chronische eenzaamheid veel te doen is. Daar moet je natuurlijk wel hulp bij hebben. Want dit soort dingen kun je niet helemaal zelf doen. Nou heb ik een zelfhulpboek gemaakt voor mensen die zich eenzaam voelen,en het werkt. Maar ik zeg erbij, dat als je het doet met begeleiding van iemand die ervoor opgeleid is, dan geef ik je garantie. Echt waar, je kunt van eenzaamheid af komen. Maar je moet al die hersenveranderingen aanpakken, je moet zorgen dat iemand daar geen last meer van heeft.

Hoe kom je dus van eenzaamheid af?

Dat is niet zo maar even uit te leggen, dat is heel complex. Dat doen we met verschillende technieken, met creatieve opdrachten, met alles wat maar de zintuigen kan prikkelen, met een heel pakket aan maatregelen die erop gericht zijn jou weer beter te laten functioneren. Gelukkig kan dat perfect in een periode van twee maanden. In die tijd zijn de ernstigste hersenveranderingen aangepast, en daarna kan je eenzaamheid zelfstandig gaan aanpakken. Want eenzaamheid aanpakken begin bij de hersenveranderingen aanpakken. Je kunt niet zonder meer van eenzaamheid afkomen als jij zo bent geworden door eenzaamheid. Het gaat je niet lukken. En we weten dat 90% van alle hulp bij eenzaamheid helemaal niets doet. Dat komt omdat de meest hulp bij eenzaamheid hier geen rekening mee houdt. Als je niet weet dat iemand zo veranderde hersenen heeft, en je denkt: we gaan leuke dingen doen, dan loop je daarop stuk.

En dat is overigens wat veel vrijwilligers overkomt. Zij houden zich vaak bezig met ouderen die zich eenzaam voelen, maar in feite is dat precies hetzelfde. Ze proberen het, en nog een keer, en nog een keer, en uiteindelijk maakt het allemaal niets uit. Ja, mensen vinden het wel fijn als er af en toe iemand bij ze komt, voor een praatje en een kopje koffie. En als je dan vraagt: helpt het? Dan zeggen ze ; ja, geweldig…

Maar nee, het is afleiding. Het helpt helaas niet. En ik zou het zo fijn vinden als er nou werkelijk hulp kwam, want het kan wel, je kunt iemand echt helpen. Maar dat helpen betekent dat het gebeurt of door iemand die deskundig is in het aanpakken van eenzaamheid, die daarvoor een stevige opleiding heeft gedaan, want het betekent dat je met al deze drie dingen moet leren dealen, of je zorgt ervoor dat je in een gesprek gaat met iemand en zegt luister, je hebt het probleem, dat kun je niet zomaar oplossingen, dus als je het wilt, weet ik een adres voor je. Dat is waar ik naartoe wil.

Het zou prachtig zijn als we eenzaamheid zouden kunnen oplossen door naar mensen op bezoek toe te gaan, maar helaas dat kan niet. En daarbij moeten we ons ook realiseren dat eenzaamheid echt niet een ouderenprobleem is, dat is alleen het topje van de ijsberg, waarvan we zien dat er eenzaamheid is. Deels komt dat  omdat ouderen het nu eenmaal iets makkelijker toegeven en het hen niet meer uitmaakt dat ze als ‘losers’ te boek staan…

Het probleem is tien maal zo groot in dat deel van de bevolking dat nog tot de oudsten hoort.  Daar gaat geen hulpverlener op bezoek, daar gaan we geen kopjes koffie drinken. Dus daar moet nadrukkelijk ook een andere vorm van hulp komen.

Die hulp is er. Als je de opleiding tot Specialist Eenzaamheid wilt volgen, moet je of coach zijn, of welzijnswerker, of psychotherapeut, klinisch psycholoog. Omdat als je dit wilt doen, deze kennis wilt gebruiken, deze vaardigheden wil leren, dan moeten die boven op je eigen vaardigheden komen. Je moet al behoorlijk wat in huis hebben, wil je bij mij in de opleiding komen. 

Wil je er meer over weten, neem dan contact op.

Het is een programma van een jaar en daarin leer je hoe je al dit soort dingen kunt aanpakken. Je wordt zelf Specialist Eenzaamheid. Als jou dat trekt, meld je dan aan, dan gaan we in gesprek over hoe je dit kunt doen. Als je nou denkt:  ik wil er wel meer van weten, ik wil weten: hoe kan ik eenzaamheid herkennen? hoe kan ik diagnosticeren? waarnaar kan ik verwijzen? … dan ben je van harte welkom om de basistraining te volgen. Daar vind je alle antwoorden en meer.

Wat je ook doet, als je iets aan eenzaamheid wilt doen, zorg dat je kennis hebt.

Zonder kennis leidt hulp tot teleurstelling. Dat wil jij niet, dat wil die ander niet. We steken je dus een hart onder de riem. Het kan, je kunt werkelijk helpen bij eenzaamheid, je kunt er iets aan doen. Mensen kunnen geholpen worden, maar dat vraagt wel de nodige kennis. 

Zorg dat je die krijgt!

Groet,

Jeannette en team Faktor5

We nodigen je van harte uit om naar een van onze workshops ‘Opwaartse Spiraal’ te komen. We vertellen je graag precies waar deze workshop over gaat.