Eenzaamheid aanpakken is iets waar veel mensen naar hunkeren. Eenzaamheid is het signaal dat (minstens) een van de psychologische basisbehoeften ontbreekt: verbondenheid. Het ligt voor de hand te denken dat ‘mensen met elkaar verbinden’ dan ook de oplossing voor eenzaamheid is. Helaas is dat niet zo. Er meer nodig. Omdat er meer aan de hand is. Want waarom ontbreekt die verbinding? Er zijn toch mensen genoeg op de wereld om te ontmoeten en relaties mee aan te gaan? Wil je eenzaamheid aanpakken, dan moet je dit weten:
3 Psychologische basisbehoeften
Naast de behoefte aan verbondenheid, hebben we als mens nog twee basisbehoeften, namelijk autonomie en competentie. Autonomie wil zeggen dat we in staat zijn eigen keuzes te maken in het leven. Competentie wil zeggen dat we kunnen doen wat nodig is om die keuzes waar te maken. Als een van die twee ook niet is vervuld, is het vrijwel niet mogelijk om verbinding aan te gaan. Eenzaamheid overkomt ons allemaal. Er niet mee om kunnen gaan, dat is waar ‘het probleem eenzaamheid‘ ligt. Het is niet onwaarschijnlijk dat die blijvende eenzaamheid, dus gebrek aan verbondenheid, wordt veroorzaakt door een gebrek in autonomie of in competentie.
Autonomie
Wie niet in de gelegenheid is om relaties aan te gaan, door wat voor omstandigheid dan ook, ontbreekt het aan autonomie. Je kunt daarbij denken aan mensen met minder mentale vermogens, maar ook iemand die bedlegerig is heeft daarmee te maken. Je hebt dan een feitelijke rem op je eigen handelen. Maar daar ben je er niet mee. Het is makkelijk om een probleem toe te schrijven aan mensen waar ‘iets mee is’. Maar dat verklaart niet waarom ongeveer 50% van de bevolking zich te veel eenzaam voelt.
Er wordt wel gesteld dat de helft van de werknemers te weinig autonomie op het werk ervaart. De zg. Spillover-theorie (Schabracq, Winnubst & Cooper, 2003, p. 282) stelt dat ervaringen in het ene domein kunnen overslaan naar het andere, in dit geval het privé domein. Het is niet onmogelijk dat daar een effect is dat bij het werkende deel van de bevolking te vinden is.
Competentie
Wie niet geleerd heeft hoe je relaties opbouwt, hoe je vriendschappen smeedt, die ontbreekt het aan de competenties om verbinding aan te gaan. Als je als kind niet hebt geleerd vriendjes te maken, als je altijd maar je collega’s op afstand houdt, als je niet durft… dan heb je gebrek aan competentie. Je hoort veel mensen praten over werk- en privéleven alsof het twee gescheiden werelden zijn.
Gegeven het feit dat we een groot deel van ons leven op werk zijn en daar (hopelijk) mensen leren kennen is het heel bijzonder dat we daar geen fijne relaties mee willen opbouwen. Niet weten hoe en waar je grenzen stelt en met wie en waarom je verbonden zou willen zijn, maakt dat mensen er maar voor kiezen geen risico te nemen en vriendschappen op het werk te vermijden. Hier zie je een gebrek aan competenties in terug.
Verbondenheid
Wij mensen hebben verbondenheid nodig. Om ons brein te doen groeien om als mens tot ontwikkeling te komen. Om samen dingen te doen die het leven prettig maken. Of we nu zelf actief zijn in het zorgen voor nageslacht of niet, mensen hebben mensen nodig om zich te ontplooien. Dat proces houdt niet op als je 18 bent, of het huis uitgaat. of 25 wordt… dat gaat het hele leven door. Vroeger dachten psychologen dat een mens ‘af’ was zodra de volwassenheid was bereikt.
Tot er zoiets ontstond als levenslooppsychologie. Belangrijke bronnen daarin zijn onder meer Bronfenbrenner en Vygotsky. Zij laten zien hoe menselijke relaties de sleutel zijn voor groei. Over levenslooppsychologie kun je in dit artikel van Prof. Dr. Nele Jacobs meer lezen.
Hersenprobleem
Gebrek aan verbondenheid laat zich voelen als eenzaamheid. Of dat nu lang of kort duurt, het is een ellendig gevoel. Maar dat niet alleen. Eenzaamheid doet het brein anders functioneren. Dat uit zich in anders voelen, maar ook in ander gedrag en een andere hormoonhuishouding. Dat heeft gevolgen voor hoe je communiceert. Onderschat dit niet. Je hersenen functioneren anders, vanaf het moment dat jij je eenzaam voelt.
Langer durende eenzaamheid kan ervoor zorgen dat je minder goed kunt nadenken, beslissingen nemen en oordleen over dingen. Je wordt wat terughoudender naar mensen en wat angstiger ten opzichte van vreemden. Het maakt het daarmee meteen ook lastig om iets aan je eenzaamheid te doen: je zult iemand in de arm moeten nemen die je vertrouwt om je te helpen bij dit persoonlijke vraagstuk.
Aanpak van alle vier aspecten
Eenzaamheid aanpakken betekent daarom: rekening houden met alle vier genoemde aspecten. Mensen met elkaar verbinden als ze zich eenzaam voelen heeft meestal geen zin en kan zelfs averechts werken. Dan lijkt het of je mensen leuk bij elkaar hebt gebracht, maar ze voelen zich er ellendiger door. Als iemand wordt geconfronteerd met een gebrek aan competenties kan de eenzaamheid erger gevoeld gaan worden. Er moet dus meer gebeuren.
Eenzaamheid aanpakken vraagt meer
Dat ‘meer’ bestaat uit een combinatie van neuropsychologische ondersteuning, waarbij aan alle aspecten van het gebrek aan verbinding wordt gewerkt. Door het vergroten van autonomie, door het leren van competenties en daardoor zelf in staat zijn de eigen verbindingen aan te gaan is een duurzame aanpak van eenzaamheid gevonden. In een veilige omgeving leren ervaren dat relaties plezierig kunnen zijn en een individueel plan maken om de eigen behoefte te vervullen.
Creatief Leven bevat dit allemaal
Huh?
Creatief Leven is een cursus van 8 bijeenkomsten die is ontwikkeld om precies die vier zaken aan te pakken: verstarde hersenen worden losgemaakt, en met een ontwikkelingsgerichte coachende aanpak gaat de deelnemer onder begeleiding zelf aan de slag om te werken aan het eigen doel. Al doende vergroot je zo zowel je autonomie, je competenties en je verbondenheid.
Bij Faktor5 leer je de cursus uitvoeren. Lees meer over wat er kan.
