Eenzaamheid bij professionals in de zorg- en welzijnssector
Eenzaamheid in de zorg- en welzijnssector kan professionals op verschillende manieren treffen. Je kunt dit vanuit verschillende invalshoeken bekijken. Liever dan al te diep in te gaan op de vele manieren waarop mensen zich door het werk geïsoleerd kunnen voelen in hun werk (door te weinig ondersteuning, te veel digitalisering, te weinig tijd voor de cliënt of patiënt), ga ik hier wat dieper in op twee andere, vaak over het hoofd geziene vormen van eenzaamheid: de eenzaamheid van de professional zelf als persoon en de eenzaamheid die je ervaart als jouw visie op eenzaamheid niet wordt gedeeld in je organisatie.
Zorgverleners werken vaak zelfstandig met cliënten, met weinig directe collegiale interactie tijdens de werkdag. Wijkverpleegkundigen, maatschappelijk werkers en therapeuten kunnen urenlang alleen werken, zonder mogelijkheid tot direct overleg. Het constant ondersteunen van anderen terwijl je emotionele grenzen bewaakt, creëert een paradoxale situatie: intieme betrokkenheid bij cliënten maar tegelijk professionele afstand houden. Dit kan leiden tot het gevoel dat niemand jouw emotionele last begrijpt. De eenzaamheid van de professional wordt niet opgemerkt, dat maakt het des te zwaarder.
Personeelstekorten en hoge caseloads verminderen de tijd voor teamoverleg en informele contacten tussen collega’s, wat het gevoel van verbondenheid vermindert. Als zorgverlener word je geacht sterk en ondersteunend te zijn. Dit kan het moeilijk maken om eigen kwetsbaarheid te tonen, wat kan leiden tot het gevoel er helemaal alleen voor te staan. Vooral in landelijke gebieden kunnen zorgprofessionals ver verwijderd zijn van collega’s en professionele netwerken. Toenemende digitalisering van zorg kan bovendien face-to-face contacten verminderen, wat het gevoel van verbinding kan aantasten.
De hoge prevalentie van eenzaamheid in de algemene bevolking betekent dat zorgprofessionals zelf ook tot deze groep kunnen behoren. Wanneer ongeveer de helft van de bevolking zich eenzaam voelt, is het logisch dat ook veel professionals in de zorg- en welzijnssector hiermee kampen. Deze dubbele last manifesteert zich op verschillende manieren.
Zorgverleners kunnen zowel in hun privéleven als op het werk eenzaamheid ervaren, waardoor er nauwelijks een plek is waar ze zich werkelijk verbonden voelen. Lang niet altijd zijn mensen zich daarvan bewust. Het ongemak wordt wel gevoeld, maar niet iedereen beseft dat eenzaamheid de oorzaak kan zijn. Eenzaamheid is een van de dingen waar we aan kunnen lijden zonder ons daarvan bewust te zijn. Dat kan leiden tot gedachten over depressie, zinloosheid en burnout, terwijl de essentie is: gebrek aan verbondenheid.
Professionals lopen risico hun eigen eenzaamheid over het hoofd te zien terwijl ze zich concentreren op die van hun cliënten. Het kan moeilijk zijn je eigen kwetsbaarheid te erkennen wanneer je professionele identiteit draait om het helpen van anderen.
Professionals die zelf eenzaamheid ervaren, kunnen soms juist scherper de eenzaamheid bij cliënten herkennen, maar dit kan ook emotioneel belastend zijn door het spiegeleffect. Aan de andere kant: als je als zorgprofessional je eigen eenzaamheid niet als zodanig herkent, zul je die ook bij anderen niet zo snel verwachten.
Dat blijkt ook uit de praktijk. Hoewel de statistiek uitwijst dat de helft van de bevolking zich eenzaam voelt, zal lang niet elke zorgprofessional bij de helft van de cliënten of patiënten eenzaamheid vermoeden.
Als zowel het werk- als privéleven door eenzaamheid wordt gekenmerkt, ontbreekt een veilige ruimte voor emotioneel herstel. Sommige professionals compenseren eigen eenzaamheid door zich volledig op het werk te storten, wat tijdelijk afleiding biedt maar het onderliggende probleem versterkt.
Dit verhoogt het risico op burnout aanzienlijk. Dan wordt wel opeens de burnout gezien, maar de daaraan ten grondslag liggende eenzaamheid niet. De drempel om hulp te zoeken kan extra hoog zijn voor zorgprofessionals die zich schamen dat ze, als “expert”, zelf worstelen met eenzaamheid.
Maar misschien ben jij al veel verder en weet je donders goed wat eenzaamheid is en wat het met je (brein) doet. Misschien heb je zelfs al een uitgebreide opleiding gedaan en loop je aan tegen wat je omgeving ervan vindt.
Als professional die de neurologische basis van eenzaamheid begrijpt terwijl dit inzicht niet breed gedragen wordt binnen je werkomgeving, kan dit tot sterke professionele eenzaamheid leiden. De druk vanuit organisaties om de aanpak van eenzaamheid te doen zoals dat altijd is gedaan – met een open oor, een warm hart en veel contactmogelijkheden – kan erg groot zijn.
Het is niet altijd eenvoudig om je daaraan te onttrekken en vaak zal dit gewoon niet kunnen. Je zit dan in een spagaat: je weet dat wat je geacht wordt te doen niet werkt, maar wat wel werkt is nog niet doorgedrongen tot de anderen in je omgeving.
De eenzaamheid die je kunt ervaren als jij een van de weinigen , of miischein wel de enige bent die inziet dat het anders moet, kan verlammend zijn. Je weet dat je jouw cliënten niet kunt geven wat ze nodig hebben, en je wordt gedwongen ze te geven waar ze niet van opknappen en wat bij de cliënt zelfs kan leiden tot meer eenzaamheid. Ik heb gezien dat dit ertoe leidt dat mensen met meer kennis van eenzaamheid hun waarden negeren of ten minste hun ogen dichtdoen voor de werkelijkheid.
Als het je je baan kan kosten is het niet simpelweg een kwestie van je waarden volgen. Natuurlijk wil jij mensen zo goed mogelijk helpen, dat is waarom je dit werk hebt gekozen. En door je werkgever word het je bijna onmogeijk gemaakt… Ik zie daar nog steeds overal mensen mee worstelen. Ik zie ook mensen die in de loop van de tijd zichzelf hebben overtuigd dat het toch goed is wat ze doen: iets is beter dan niets, is dan de gedachte. Dus gaan ze door met het organiseren van uitjes en koffieochtenden, tegen beter weten in.
Toch kan het anders, en er zijn mensen genoeg die dit hebben laten zien. Hier zijn manieren om hiermee om te gaan:
Deel neurologische inzichten over eenzaamheid tijdens casusbesprekingen of teamoverleg, gekoppeld aan specifieke situaties van cliënten. Begin met kleine, verteerbare stukjes informatie in plaats van een volledig betoog. Vraag of je je kennis mag delen en geef korte presentaties, waarin je feiten deelt, gekoppeld aan ervaringen van mensen.
Identificeer collega’s die open staan voor nieuwe inzichten. Begin met hen de dialoog en bouw een kleine gemeenschap van gelijkgestemden binnen je organisatie. Er komt steeds meer wetenschappelijk bewijs van wat eenzaamheid doet met het brein en er komt gelukkig ook steeds meer bewijs van wat werkt.
Gebruik recente wetenschappelijke publicaties om je standpunten te onderbouwen. Concrete onderzoeksresultaten zijn overtuigender dan algemene stellingen. Kijk ook naar wat er in andere gemeenten gedaan wordt om eenzaamheid met kennis van zaken te benaderen.
Het is niet eenvoudig omdat je vrijwel overal te maken hebt met gevestigde belangen en met groepen die vanuit een diepe overtuiging graag andere mensen een helpende hand bieden. Wie een leven heeft gebouwd op een idee, zal er alles aan doen om dat idee overeind te houden. Als iemand ervan overtuigd is dat mensen bij elkaar brengen de oplossing is voor eenzaamheid, verandert die persoon niet zomaar van opvatting.
Zoek online of offline netwerken van professionals die wel vanuit dit kader werken. Denk aan LinkedIn-groepen, vakbijeenkomsten of symposia over dit thema. Gebruik de Linkedin groep ‘eenzaamheid, verbinden en delen’, waar inmiddels meer dan duizend mensen lid van zijn. Deel in die groepen je opvatting, zodat meer mensen kennis kunnen nemen van die visie.
Erken dat verandering tijd kost en niet iedereen even snel nieuwe perspectieven adopteert. Besef dat het veranderen van gevestigde denkkaders energie kost. Toon aan hoe neurologische inzichten complementair zijn aan (niet vervangend voor) bestaande benaderingen in je organisatie.
Houd bij wanneer je neurologisch-geïnformeerde aanpak tot betere resultaten leidt en deel deze casussen. Zorg voor voldoende momenten van rust en herstel. Vier de successen en doe dat samen!
Als professional kom je dagelijks in aanraking met eenzaamheid, of je je daar nu bewust van bent of niet. Eenzaamheid bij professionals komt net zo vaak voor als bij andere mensen. Gaat het om jezelf, wees dan dapper en vraag hulp. Natuurlijk doe je dat bij iemand met verstand van zaken.
Besef dat van al jouw cliënten ten minste 50% zich erg eenzaam voelt en dat dat de oorzaak kan zijn van de problematiek die je ziet. Twijfel je of je genoeg doet voor je cliënt, laat je dan bijscholen. Er kan gelukkig heel veel als het gaat om het herstellen van eenzaamheid, maar je moet wel weten wat je doet en kunt doen.
Eenzaamheid bij professionals is niet nodig, er is zo veel dat je eraan kunt doen. Dus kom in actie! Doe een proefles en check of jij er al genoeg van weet.
Meld je aan voor onze nieuwsbrief en ontvang ons e-book geheel gratis.
