Bijzondere relaties, die heul veul voorkomen

Ons brein is volledig ingericht op sociale interactie: onbewust denken we over relaties na. Over het hebben ervan, het voorbereiden erop, het denken erover, het speculeren over die van anderen, het dromen ervan. Zelfs in de ‘uit-stand’ (die er dus feitelijk niet is) is ons brein actief in het dagdromen over sociale relaties. We hunkeren ernaar. In zijn boek ‘Social: why our brains are wired to connect’ legt Lieberman het haarfijn uit. (Lezen. Echt!)

We verlangen dus naar relaties. Zonder nu in te gaan op welke relaties we dan wel nodig hebben, wil ik het hier hebben over twee soorten relaties die we vaak om ons heen zien: parasociale relaties en relaties met een huisdier. Bijzondere relaties dus. 

Parasociale relaties

In 1956 brachten Donald Horton en Richard Wohl[1] een artikel uit waarin ze de voor hen meest opvallende eigenschap van de tv en filmindustrie die toen in opkomst was bespraken, namelijk het fenomeen dat deze media de illusie geven van het hebben van echte relaties met de kijker. Zij bedachten daar de term ‘para-sociale relatie’ voor. 

Bij dit soort relaties komt er geen enkele verplichting, inspanning of verantwoordelijkheid aan de kant van de kijker te liggen. Het is een relatie die je zonder enig risico of moeite kunt onderhouden. De relatie is volstrekt eenzijdig. Als het je niet bevalt, stop je gewoon met kijken. 

Lekker makkelijk, zo’n relatie

Er zijn een paar omstandigheden die het hebben van een relatie met een mediapersoonlijkheid veel en veel makkelijker maken dan die met een echt persoon. Het is griezelig om te zien dat het is alsof ons brein speciaal daarvoor is gemaakt, er helemaal op is ingesteld. Een parasociale relatie kan veel sneller tot stand komen dan een echte interpersoonlijke relatie. Snel, probleemloos, zonder dat angst, schaamte, of verlegenheid in de weg staan. 

In de tijd van Hortom en Wohl waren er geen andere snelle methoden van communicatie dan de TV. Eenrichtingsverkeer. Dat is nu wel anders. Maar toch… mediapersoonlijkheden, of dat nu voetbalhelden, zangers of andere influencers zijn, hebben geen relatie met jou. 

Hunkeren naar Douwe Bob

Je kan helemaal into Douwe Bob zijn. Als je zijn gezicht ziet moet je watertanden. Je stelt je voor met hem van alles te doen. Je kan een tattoo van Douwe Bob op je arm zetten, maar je krijgt er geen kind van. De meesten niet, toch. Het is kijken naar, luisteren naar, hunkeren naar. Dat is een vorm van een relatie. Want wat die ander doet of zegt (of niet) beïnvloedt jou. Dat is wat een relatie is: een verband tussen twee dingen, in dit geval een BP en jij. Maar dat is geen persoonlijke relatie. 

Een persoonlijke relatie is altijd tweerichtingverkeer. Ieder geeft en neemt een beetje, je leert elkaar kennen en waarderen. Of je leert de pest hebben aan elkaar, maar ook dat is een persoonlijke relatie. 

Bijzondere relaties: imaginaire vriendjes

Een parasociale relatie kan jou dus beïnvloeden, maar wat jij doet of laat zal die ander worst wezen. Parasociale relaties doen geen kwaad, zolang ze niet al je tijd opmaken. Tijd die ten koste gaat van echte relaties. Of als je echte relaties gaat vergelijken met je idool. Overigens vallen imaginaire vriendjes en poppen ook onder parasociale relaties.

Nu AI steeds I-er wordt, is de kans groot dat we binnenkort relaties aangaan met bots. Zo was ik laatst kwaad op een chatbot, omdat die me twee keer dezelfde vraag stelde. Bleek het een medewerker te zijn van de helpdesk. Maar ik bedoel maar, we houden robots en mensen al niet meer goed uit elkaar. Wat bereiken we met die relaties met niet-mensen? 

In elk geval geen wandeling door een nat bos, zeiltocht over de Kaag of hike in de Ardennen. Geen kleffe zoenen, geen stinkende wind. We zullen er wel aan wennen, maar volgens mij gaat er niets boven echte relaties. Je weet wel: tweerichtingsverkeer in de echte wereld.

Relaties met huisdieren

Dat brengt me bij huisdieren. Ik ben een hondenmens. Mijn hele leven al. Ik vertrouwde honden al sinds ik heel klein was meer dan mensen, en daar had ik reden toe. Zo zal het niet iedereen vergaan. Heel veel mensen houden van honden of katten, of ratjes, gerbils, wandelende takken en… 

Daar komen we aan het verschil tussen een relaties die tweerichtingsverkeer heeft (hond en kat zeker, varkens zonder twijfel, en zo zijn er veel meer soorten waar je een band mee kunt krijgen die ongetwijfeld twee kanten opgaat. Van de wandelende tak betwijfel ik het, maar goed, ik ben geen kenner. 

Kleffe lebbers

Wat een relatie met een robot je niet biedt (zie boven), kan je hond wel degelijk: samen het leven door. Inclusief kleffe lebbers en inderdaad… die winden. Zo is een relatie met een huisdier een veel ‘echtere’ relatie dan een parasociale relatie. Bij het uitlaten van je hond kom je dan ook nog eens zielsverwanten tegen, die je sociale leven rijker maken. Pure winst. 

Bijzondere relaties

Sommige mensen vinden het zo moeilijk om met andere mensen om te gaan, dat die juist voor hen de bijzondere relaties zijn. Dan is het hoog tijd daar wat aan te doen. Om deze reden: Wij mensen hebben een menselijk brein dat voeding nodig heeft. Nieuwe informatie die in de menselijke wereld relevant is. Kennis van relaties, om je plaats in de sociale wereld te kennen en te houden. Zo houden we onze plek in de samenleving. Dat houdt os gezond. letterlijk. Die informatie krijg je alleen in interactie met andere mensen, niet met huisdieren of robots. 

Daarom kan een robot of huisdier, en al zeker niet een influencer, vervangen wat je aan relaties nodig hebt in je dagelijks leven. Dus als je te veel tijd besteedt aan andere dingen en daardoor je relaties verwaarloost, is dat bijster slecht voor je. En ja, ik weet het, soms zijn die relaties een beetje de hel. Dan lijkt het soms aantrekkelijker om je ervan af te keren en je eenzaamheid op te lossen met andersoortige relaties dan die je echt nodig hebt. 

L’enfer, c’est…

Echte, menselijke, interpersoonlijke relaties. Je kunt niet zonder. Maar soms is het hard werken. De cursus Creatief Leven helpt je. 

Jeannette Rijks, augustus 2022

[1] Derrick, J. L., Gabriel, S., & Hugenberg, K. (2009). Social surrogacy: How favored television programs provide the experience of belonging. Journal of Experimental Social Psychology, 45(2), 352–362.

Horton, D., & Wohl, R. R. (1956). Mass communication and para-social interaction; observations on intimacy at a distance. Psychiatry MMC, 19(3), 215–229.