Thuiszorg en eenzaamheid
Gisteren werd ik benaderd door iemand die een scriptie aan het voorbereiden was met deze vraag:
Werkt de zorgverlening zoals we die hebben opgezet, waarbij mensen thuis wonen en één op één zorg krijgen, eenzaamheid in de hand of niet?
Omdat die vraag zich niet in een enkele zin laat beantwoorden, waag ik er een blogje aan.
Maakt alleen wonen eenzaam?
Want eigenlijk is er een vraag die aan deze vraag voorafgaat en die niet perse te maken heeft met al dan niet thuiszorg versus zorg in een verzorgings- of verpleeghuis. Dat is de vraag of alleen wonen eenzaamheid in de hand werkt. En die vraag laat zich ook alweer niet zonder meer beantwoorden. Het goede antwoord is, zoals vaak: dat hangt ervan af.
Ja en nee…
Wie graag alleen woont en volop in het leven staat, in de gelegenheid is om allerlei sociale contacten te onderhouden en dat ook doet, die is uitsluitend door dat alleen wonen op geen enkele manier meer ‘vatbaar’ voor eenzaamheid dan iemand anders, bijvoorbeeld iemand die samen met anderen het leven deelt. Maar dat betekent dat er nogal wat voorwaarden zijn waaraan voldaan moet worden. Kijk maar:
Je moet het fijn vinden om alleen te wonen. Je moet volop aan het leven kunnen deelnemen. Je hebt sociale contacten en onderhoudt die. Wie door welke omstandigheid ook alleen woont, maar liever met anderen samen zou wonen, loopt zeker kans op eenzaamheid. Eenzaamheid krijgt dan namelijk eerder de kans zichzelf te versterken en dat is geen situatie waar je graag in wilt zitten.
Risicofactor
Wie ouder wordt krijgt bovendien onherroepelijk te maken met het feit dat de energie minder wordt, de lichamelijke mogelijkheden meestal ook wel, en dat het minder eenvoudig is het sociale netwerk in stand te houden, laat staan uit te breiden. Dat betekent dat alleen wonen risicovoller wordt naarmate men ouder wordt. In een inmiddels beroemd artikel laat Holt-Lunstad zien dat sociaal isolement en eenzaamheid, of men zich daar nu wel of niet van bewust is, een risicofactor is voor vroegtijdig overlijden.
Langer alleen thuis wonen is voor ouderen daarom zeker niet aan te bevelen. Sociaal isolement en eenzaamheid liggen hier meer voor de hand dan in een woonvorm waar mensen met anderen samenwonen.
Appels en peren?
Dan nu de oorspronkelijk vraag: de één op één thuiszorg. Persoonlijke zorg is een dienst die per definitie één op één gebeurt: je wordt ook in een verzorgings- of verpleeghuis niet collectief onder de douche gezet. Dat betekent dat mensen direct in contact staan met een verzorgende, of dat nu in de situatie is waarin zij alleen thuis wonen of waarin zij in een gedeelde woonvorm leven. Toch zijn er verschillen.
Als iemand alleen thuis woont is de kans dat de verzorgende een relatief grote rol speelt in het leven groter dan wanneer iemand in een woonvorm leeft waar meer contacten voor de hand liggen. Daarbij moet overigens het verzorgingshuis niet worden verheerlijkt: ook daar zitten mensen vaak dag in dag uit alleen op een kamer, al dan niet uit eigen keus.
Enerzijds, anderzijds…
Die grote rol kan bijdragen aan welbevinden, maar kan ook bijdragen aan eenzaamheid. Het is goed om je hiervan bewust te zijn, als cliënt, als organisatie en uiteraard als verzorgende zelf. Enerzijds is het helpend als iemand steeds dezelfde verzorgende heeft (vaste contacten zijn altijd meer vertrouwen en veiligheid gevend dan voortdurende wisselende personen). Anderzijds is het voor verzorgenden soms een belasting als zij gezien worden als een persoonlijk heel belangrijk contact, terwijl het voor het uiteraard in de eerste plaats werk is. Voor degene die verzorgd wordt is het beter om steeds dezelfde personen te ontmoeten, omdat wisselende contacten eenzaamheid in de hand werkt.
Een netwerk hebben dat groter is dan de verzorging alleen is voor iedereen beter, maar niet altijd haalbaar. Die relatief grote rol van verzorgenden biedt ook kansen. Training in communicatietechnieken zou voor veel verzorgenden een mogelijkheid zijn om anders (en eenvoudiger) om te gaan met de vraag van cliënten om meer contact. Meer contacten, mogelijk van vrijwilligers, zou de belasting van verzorgenden in dit opzicht verlichten.
Thuis wonen overgewaardeerd
Al met al is het antwoord dus: puur alleen wonen is een risicofactor voor eenzaamheid, of men nu te maken heeft met verzorging of niet. De vraag of thuiszorg beter is dan zorg in een verzorgingshuis gezien in het licht van eenzaamheid, is daarmee deels beantwoord.
Deels, want er is meer. Mensen om je heen op zich lost eenzaamheid niet op. Dat vraagt namelijk een actieve rol van de persoon zelf en lang niet altijd is dat mogelijk als er sprake is van een zorgsituatie. Daarom is er een grote rol weggelegd voor verpleging en verzorging. Waar eenzaamheid niet opgelost kan worden, kan het op zijn minst verzacht worden. Daar kan vrijwilligerswerk een belangrijke en dankbare taak hebben.
Oplossingsgericht communiceren
Van grote invloed daarbij zijn de omgang met de cliënt in de zin van: regelmaat in bezoek en behandeling, zo min mogelijk wisselende contacten, vaste dagritmes. Niet algemeen bekend is het feit dat een en een positieve, oplossingsgerichte manier van communiceren met de cliënt het verschil kan bepalen tussen het leven nog waardevol vinden en er liever maar mee op te houden. In die zin is de rol van communicatie vaak griezelig onderschat.
Wij zijn mensen-mensen
Ooit werd in een bijscholing die ik gaf gesteld dat de deelnemers geen scholing nodig hadden. Ze zeiden letterlijk: ‘wij zijn mensen-mensen, wij werken vanuit ons hart en dat is genoeg.’ Dat is helaas niet genoeg. De cijfers rond eenzaamheid bevestigen dat: ondanks inzet van veel mensen met een groot hart, is eenzaamheid geen stuiver verminderd in de afgelopen jaren. Er is echt meer nodig. Meer kennis, meer vaardigheden
Wie meer weet van een probleem is beter in staat er mee om te gaan. Dat geldt ook voor eenzaamheid. Wie weet dat de kern van het probleem van eenzaamheid is: niet weten hoe je relaties opbouwt en onderhoudt, die weet dat eenzaamheid in wezen een communicatieprobleem is. Daar ligt voor de hulpverlening een uitdaging. Wie beter kan communiceren is beter in staat de stemming te bepalen, te enthousiasmeren, te ondersteunen. Maar dat komt je niet aangewaaid, dat moet je leren.
Thuiszorg en eenzaamheid
Maakt thuiszorg eenzaam? Met die vraag begon dit artikel. Het antwoord is: nee, thuiszorg maakt niet eenzaam. De eenzaamheid die mensen ervaren wordt veroorzaakt door het verbreken van patronen van verbinding in hun leven. Thuiszorg maakt daarom niet eenzamer dan welke andere zorg ook. Maar mensen in de thuiszorg kunnen (overigens net als bij andere vormen van zorg) wel een bijdrage leveren aan het verminderen van eenzaamheid. Door meer te begrijpen van wat eenzaamheid is en daarop aangepaste communicatietechnieken te gebruiken.
Ja, natuurlijk zijn dat de technieken die je leert in de opleiding tot Specialist Eenzaamheid.
