Eenzaamheid verkleint je brein
Het script voor het filmpje over eenzaamheid lag voor me. Het plan was een brein te laten zien dat grauw kleurde door eenzaamheid. Ik stelde voor het anders te doen, namelijk door het brein te laten krimpen door eenzaamheid. Ik kreeg er behoorlijke kritiek op. Alsof ik de boel in de maling nam. Een brein dat krimpt? Nou maakte ik het wel heel bont. Een krimpend brein?! Van schrik ben ik akkoord gegaan met dat grauwe brein. Dat geeft de narigheid van eenzaamheid tenslotte ook goed weer. Toch schuurde het bij mij. Ik dook er weer eens even in om met onderzoeksresultaten op zak weer terug te komen.
Hoe het brein verandert door eenzaamheid
Chronische eenzaamheid = chronische stress. Eenzaamheid is overigens meer dan dat.. Maar daarover later meer. We weten dat chronische eenzaamheid een vorm van chronische stress is: het lichaam zoekt wanhopig naar een oplossing voor de stress en bij gebrek aan een oplossing blijft het systeem in de stress-stand staan. Dat is niet alleen heel ongezond, het heeft blijvende fysieke gevolgen voor de hersenen. En ja, die krimpen echt. Zonder te veel in te gaan op de werking van de hersenen kunnen we stellen dat de chronische stress die eenzaamheid oplevert, het brein doet krimpen.
Dendrieten verdwijnen
Bepaalde verbindingen worden en niet meer gemaakt, dendrieten verdwijnen en het brein is definitief veranderd. Je hebt niet alleen een stressbrein, je hebt een eenzaam brein. Dat is dubbel vervelend. (Overigens, er kan wat aan gedaan worden, maar daarover verderop meer) Eerst wat meer over dat eenzame brein. Een brein dat te lang in een ervaring van stress is gevangen, ook als de situatie daar niet meer om vraagt, krijgt een aantal kenmerken die we inmiddels uit hersenonderzoek kennen. Wil je dat nog eens lezen, dan kan dat hier. Een eenzaam brein heeft daarnaast nog voor eenzaamheid specifieke kenmerken.
Eenzaamheid verkleint je brein
Kenmerkend voor eenzaamheid is dat mensen angst krijgen in sociale situaties. Je voelt je niet op je gemak tussen andere mensen. Aangeraakt worden is niet prettig en je kunt slecht inschatten wat mensen van je vinden en van je willen. Dat betekent dat je niet alleen een stressbrein hebt, met alle gevolgen van dien. Je hebt ook te maken met de gevolgen van een sociaal angstig brein: je wilt niet onder de mensen komen. Dat is precies waardoor eenzaamheid een zichzelf versterkend fenomeen is, waar je niet zonder meer vanaf komt. Je moet in actie komen. Dat is redelijk eenvoudig als eenzaamheid nog niet zo lang bestaat, dan is dat brein nog niet aangepast aan eenzaamheid. Maar met een eenzaam brein is het lastig in actie komen. Dat brein is namelijk slecht geworden in het nemen van beslissingen.
Groei, dat wil je!
Want wat er nodig is om van eenzaam naar niet-eenzaam te gaan, is dat je een brein hebt dat jou daartoe in staat stelt. En dat is er nou net niet. Want het brein van iemand die zich chronisch eenzaam voelt, is door die verandering (ja, die krimp!) niet goed geschikt om fijne relaties aan te gaan, wat nou net de voorwaarde is voor het oplossen van eenzaamheid. Dat is waarom hulp bij de aanpak van eenzaamheid zo broodnodig is: dat brein komt namelijk niet meer vanzelf in de oude stand. Sterker nog: het komt nooit meer in de oude stand. Dat is misschien helemaal niet zo erg. Want groeien kan dat brein wel. Een brein kan groeien doordat je activiteiten onderneemt. Dat moeten dan de juiste zijn, want je wilt dat je brein in de goede richting groeit.
Relaties, relaties…
Bij chronische eenzaamheid heb je te maken met een brein dat niet goed in staat is relaties aan te gaan met mensen. Relaties met andere zaken, zoals online relaties met met avatars of onzichtbare mensen, dat gaat wel. Of met spullen, of dieren. Relaties met hulpverleners, al zijn ze nog zo helpend en fijn, die moet je zo snel mogelijk kunnen beëindigen. Al die relaties doen je brein ontwikkelen en groeien, maar niet in de goede richting.
Goede relaties aangaan met mensen die bij jou passen is pure noodzaak om eenzaamheid op te lossen. Maar daar is dat brein niet toe in staat. Dus bij chronische eenzaamheid is er altijd één ding nodig en dat is: hulp om dat brein te leren ontspannen, waarna je kunt leren wat je kunt doen om eenzaamheid op te lossen. Eerst moet het brein als het ware in een toestand gebracht worden waarin je nieuwe dingen kunt leren en kan openstaan voor andere mensen, en vervolgens moet je dan leren hoe je kunt voorkomen dat je voortaan weer last krijgt van eenzaamheid.
Dat zijn stevige stappen. Maar als je ze zet kan je brein zich weer ontwikkelen en groeien. Tot het zo ver is dat het omgaan met andere mensen en met jezelf weer leuk is. Dan kun je ook weer langere relaties aangaan, die op hun beurt het brein weer goeddoen. Zie je hoe het een cirkel is?
Lastig, lastig
Het is een heel complexe zaak, eenzaamheid. En dan heb ik het nog niet eens gehad over het feit dat alle mensen andere behoeftes hebben en dat de oplossing van eenzaamheid voor ieder mens anders is. Ook heb ik het nog niet gehad over het effect van vroege jeugdervaringen, die nog eens kunnen zorgen voor extra negatieve impact op het brein. Ook heb ik nog niets gezegd over de mogelijkheid dat je eenzaamheid van huis uit mee kunt krijgen.
Zucht
Ik wilde graag uitleggen hoe het nou zit met dat krimpen van het brein. Chronische eenzaamheid, of eenzaamheid die al in de jeugd ontstond, doet dat. Maar er is ook goed nieuws. Gelukkig is een ‘eenzaam brein’ onder de juiste voorwaarden heel goed te trainen. Dat gaat niet vanzelf. Je zult het moeten leren. Zonder hulp is dat eigenlijk onbegonnen werk.
Al met al: als je last hebt van langdurige eenzaamheid, laat het dan niet voortsukkelen, want je gaat er niet vanzelf meer op vooruit. Kom in actie, zoek hulp.
P.S.
Deze kennis van het brein maakt dat ik laaiend kan worden om leuke, goedbedoelde ‘hulp’, bijvoorbeeld in de vorm van een kerstmaal voor ‘de eenzamen’ of een gezellig bakje koffie… Sorry. Ik weet dat het goedbedoeld is. Maar goedbedoeld kan goed fout uitpakken. Eenzaamheid verkleint je brein. Echt. Doe er wat aan.
